O pieczy zastępczej w MRPiPS

Poniedziałek, 11 marca 2024 roku

29 lutego w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odbyło się pierwsze spotkanie konsultacyjne w sprawie pieczy zastępczej. – „Na dzisiejsze spotkanie przychodzimy z ogromną nadzieją” – powiedziała Magdalena Różczka z Fundacji Ukochani, aktorka od wielu lat zaangażowana w działania na rzecz wsparcia dzieci w pieczy zastępczej.

– „Tak różnorodne grono daje nadzieję na to, że praca, którą dzisiaj rozpoczynamy, będzie pracą rzetelną, merytoryczną, która będzie przebiegała w atmosferze dialogu z jednym celem, jakim jest dobro każdego dziecka” – podkreśliła ministra Agnieszka Dziemianowicz-Bąk.

Do rozmów zaproszeni zostali przedstawiciele i przedstawicielki całego środowiska związanego z pieczą zastępczą w Polsce, były m.in. organizacje pozarządowe reprezentujące środowiska rodzin zastępczych, środowiska rodzin adopcyjnych, środowiska instytucjonalnej pieczy zastępczej, środowiska prawnicze, sędziów rodzinnych, medyczne lekarzy neonatologów i pediatrów, instytuty badawcze, samorządy lokalne i administracja rządowa oraz posłowie.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Powiatowych i Miejskich Ośrodków Pomocy Rodzinie „CENTRUM” reprezentowali Barbara Gębala (PCPR Warszawa Zachodnia) i Mirosław Sobkowiak (PCPR Gostyń).

W spotkaniu, obok ministry rodziny, pracy i polityki społecznej, uczestniczyły m.in Katarzyna Kotula, ministra ds. równości, posłanki na Sejm RP Katarzyna Ueberhan oraz Anita Kucharska-Dziedzic, wiceministra MRPiPS Aleksandra Gajewska, a także przedstawicielka Rzecznika Praw Dziecka – Dyrektor Zespołu Spraw Rodzinnych i Nieletnich Ewelina Rzeplińska-Rogalska.

OKRĄGŁY STÓŁ NA RZECZ RODZINNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ

- „To swego rodzaju okrągły stół na rzecz rodzinnej pieczy zastępczej. Wiemy, że wiele wymaga zmiany, dlatego chcemy jako Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zaproponować nowe otwarcie. Ale wiemy, że te zmiany, które są potrzebne, nie zadzieją się ani same, ani nie zadzieją się wyłącznie rękami ministerstwa. Potrzebujemy tutaj współpracy, dlatego bardzo cieszę się, że naszym pierwszym, mam nadzieję, że nie ostatnim, konsultacyjnym spotkaniu, „okrągłym stole” do spraw pieczy zastępczej, będą zabierać głos przedstawicielki i przedstawiciele różnych środowisk” – zaznaczyła ministra Agnieszka Dziemianowicz-Bąk.

- „Tak różnorodne grono daje nadzieję na to, że praca, którą dzisiaj rozpoczynamy, będzie pracą rzetelną, merytoryczną, która będzie przebiegała w atmosferze dialogu z jednym celem. Tym celem jest dobro dzieci, dobro każdego dziecka, dobro rodzin, które otaczają te dzieci opieką i dobro systemu pieczy zastępczej tak ważnego, a tak zaniedbanego przez ostatnie lata” – dodała szefowa resortu rodziny, pracy i polityki społecznej.

NASZYM CELEM JEST „URODZINNIENIE”

Jak podkreśliła wiceministra Aleksandra Gajewska, głównym celem jest „urodzinnienie” pieczy zastępczej. – „W ministerstwie mamy absolutne przekonanie, że obecnie funkcjonujący system wymaga zmian i te zmiany muszą być właśnie systemowe i legislacyjne. Muszą obejmować zarówno funkcjonowanie od strony organizacyjnej, jak i strukturalnej. Muszą odpowiadać na ogromne potrzeby dzieci, młodzieży, które w pieczy zastępczej się znajdują, by właśnie piecza rodzinna miała charakter rodzinny”.

POTRZEBA WZROSTU ŚWIADOMOŚCI

Oprócz konieczności zmian systemowych oraz profesjonalizacji rodzinnej pieczy zastępczej, konieczny jest także wzrost świadomości na temat funkcjonowania tego systemu w Polsce – szczególnie wśród przedstawicieli organizujących ją władz samorządowych, jak i potencjalnych rodziców zastępczych.

POTRZEBA ZMIAN SYSTEMOWYCH

Jednym z najgłośniej wybrzmiewających głosów strony społecznej była deinstytucjonalizacja pieczy zastępczej i dążenie do rozwijania jej jak najbardziej rodzinnych form. Wśród poruszonych kwestii znalazły się m.in. propozycje:

- powrót do programu wprowadzania deinstytucjonalizacji, z opracowaniem stanu docelowego oraz mapy drogowej dojścia do zaplanowanego stanu; pojawiły się też głosy, że pieczy instytucjonalnej w ogóle nie powinno być;

- uruchomienie systemu wsparcia rodzin biologicznych w samorządach gminnych, chroniącego przed kryzysami rodzinnymi, skutkującymi zabezpieczaniem dzieci poza rodzinami biologicznymi (uruchomienie np. poprzez wprowadzenie wymogów zatrudnienia w ośrodkach pomocy społecznej psychologów, pedagogów, terapeutów itd.);

- pozyskiwanie nowych kandydatów na rodziców zastępczych po uprzednim przygotowaniu realnego systemu wsparcia dla rodziców zastępczych;

- odpowiednie przygotowanie rodziców biologicznych do przyjęcia powrotnego dzieci z pieczy zastępczej, by uniknąć ponownego umieszczania dzieci w pieczy zastępczej, oraz uruchomienie systemu wsparcia rodzin biologicznych po przyjęciu dziecka powracającego z pieczy zastępczej i monitorowanie sytuacji dziecka i rodziny biologicznej przez co najmniej rok po powrocie dziecka z pieczy rodzinnej;

- uruchomienie stałej realnej współpracy samorządów gminnych, pracujących z rodzinami biologicznymi z samorządami powiatowymi, prowadzącymi rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo-wychowawcze w celu niesienia pomocy dzieciom, odpowiednio do ich zdiagnozowanych potrzeb;

- reforma sądownictwa rodzinnego pod kątem niezwłocznego podejmowania postanowień dla dobra i w interesie dzieci – we współpracy z systemem wsparcia rodziny i pieczy zastępczej;

- reforma prawna systemu pieczy zastępczej,

- zbudowanie realnego systemu wsparcia usamodzielnianych wychowanków pieczy zastępczej (wsparcie mieszkaniowe, finansowe oraz w poszukiwaniu pracy);

- wprowadzenie profesjonalnego opiekuna usamodzielnienia;

- pełna profesjonalizacja rodzin zastępczych i ich uzawodowienie;

- zaplanowanie w procesie deinstytucjonalizacji wykorzystania ważnych zasobów obecnego systemu pieczy zastępczej, czyli placówek opiekuńczo-wychowawczych i pracujących w nich doświadczonych specjalistów np. poprzez określenie liczby miejsc w placówkach instytucjonalnych (placówki interwencyjne, placówki krótkoterminowego pobytu, placówki przygotowujące do samodzielności, placówki terapeutyczne dla uzależnionych itp.) z uwzględnieniem potrzeb np. faktu, że od ponad 4 lat ponad 20 % dzieci trafiających do pieczy instytucjonalnej, to dzieci z rodzinnej pieczy zastępczej;

- zbudowanie systemu dofinansowania pieczy zastępczej, pozwalającego na zapewnienie odpowiednich wynagrodzeń dla rodzin zastępczych oraz na wystarczające środki dla systemu wsparcia rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej (z uwzględnieniem odpowiednich dochodów lub subwencji dla samorządów powiatowych;

- uregulowania form zatrudniania rodziców zastępczych (np. w formie umów o pracę czy kontraktów – przy jednoczesnych zmianach w kodeksie pracy), pozwalających na godziwe wynagrodzenie oraz na rozwiązanie problemu głodowych w obecnym systemie przyszłych emerytur;

- wprowadzenie dla samorządów gminnych odpłatności w wysokości 100 % kosztów ponoszonych przez samorządy powiatowe na rzecz dzieci w pieczy zastępczej (np. na wzór odpłatności gmin za osoby umieszczane w domach pomocy społecznej);

- zbudowanie systemu otwartego, nastawionego na indywidualne potrzeby dziecka;

- wprowadzenie instytucji rzecznika praw dziecka w każdym powiecie, rzecznika każdego dziecka: z rodziny biologicznej, adopcyjnej, zastępczej czy z placówki; rzecznika z uprawnieniami pozwalającymi występować o zadbanie o dobro dziecko;

- szkolenia z pierwszej pomocy jako obowiązkowy element szkoleń dla kandydatów na rodziców zastępczych;

- wprowadzenie obowiązkowych pełnych szkoleń kompetencyjnych dla spokrewnionych rodzin zastępczych;

- zbudowanie systemu bezpłatnego wsparcia dla dzieci z niepełnosprawnościami w pieczy zastępczej i dla rodziców zastępczych takich dzieci;

- zbudowanie systemu bezpłatnej diagnostyki dla dzieci trafiających do pieczy zastępczej;

- odblokowanie adopcji zagranicznych;

- wprowadzenie wymienności szkoleń dla kandydatów na rodziców zastępczych i rodziców przysposabiających;

- zaplanowanie instytucjonalizacji dla placówek wojewódzkich: regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych; przy jednoczesnym podkreśleniu, że większość samorządów wojewódzkich nie utworzyła jeszcze tych tak potrzebnych placówek, mimo, że winny one działać już od kilkunastu lat;

- zmiany w zasadach funkcjonowania placówek oświatowych: młodzieżowych ośrodków socjoterapeutycznych i wychowawczych, by nie blokowały miejsc w pieczy zastępczej (całoroczność zamiast sezonowości) i by podlegały takim samym zasadom i standardom jak piecza zastępcza;

- zapewnienie stabilności finansowej organizacjom pozarządowym, działającym w systemie pieczy zastępczej;

- zapewnienie dostępu do psychiatrii dziecięcej;

- wprowadzenie wzoru legitymacji koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej i innych pracowników realizujących zadania koordynatora (pracownicy realizujący zadania w terenie).

POTRZEBA ZMIAN INTERWENCYJNYCH

Wskazywano też potrzebę natychmiastowych rozwiązań, które pozwalałyby na efektywniejsze funkcjonowanie systemu wsparcia rodziny i pieczy zastępczej do czasu opracowania i wdrożenia zmian systemowych. Zgłoszono oczekiwania:

- odejście od likwidacji miejsc w pieczy instytucjonalnej do czasu wyjścia systemu wsparcia rodziny i pieczy zastępczej z zapaści, w tym zezwolenie na tworzenie nowych małych placówek opiekuńczo-wychowawczych;

- wprowadzenia regulacji prawnych, pozwalających na ustalanie i ściąganie odpłatności rodziców biologicznych przebywających poza granicami Polski;

- uregulowanie zapisów w sposób jednoznaczny ustalających pokrywanie przez samorządy gminne kosztów koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej;

- jednoznaczne uregulowanie przepisów normujących odpłatności między samorządami powiatowymi w zakresie pokrywania kosztów ponoszonych na rzecz dzieci umieszczonych w zastępczej pieczy rodzinnej w innym powiecie (w tym kosztów świadczeń fakultatywnych oraz kosztów zatrudniania koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej);

- uregulowanie prawne, pozwalające z urzędu na przyznawanie rodzinom zastępczym uprawnień związanych nie tylko z pieczą bieżącą, ale i z kierowaniem dziećmi;

- podejmowanie decyzji o zmianach w systemie, wypracowanych w systemie konsultacji ze środowiskami zawodowymi z obszaru pieczy zastępczej;

- odejście od szykanowania formalnego i prawnego za pozostawienie dziecka w pieczy zastępczej np. pod opieką dorosłego członka rodziny rodzica zastępczego;

- poprawa warunków pracy i płacy asystentów rodzin i koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, m.in., przez nadanie im przywilejów zawodowych pracowników socjalnych, takich jak dodatki za pracę w terenie oraz dodatkowe urlopy);

- zmiana liczby rodzin objętych opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej na liczbę dzieci objętych opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, by wyeliminować przypadki, że koordynator, zajmując się ustawowo 15 rodzinami, ma pod opieką ponad 40 dzieci;

- podniesienie wynagrodzeń pracowników systemu wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej do poziomu wynagrodzeń pracowników oświaty, którzy przy mniejszej liczbie godzin tygodniowo zarabiają obecnie dwa razy więcej;

- zmienić art.54 ust.1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w obecnym kształcie poprzez dodanie sformułowania ,,…posiadającą POZYTYWNĄ opinię koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej.uuj” Uzasadnienie: Aktualny zapis ustawy obliguje starostę do zawarcia z wnioskodawcą umowy o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej nawet w sytuacji, kiedy opinia koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej jest negatywna. Taki stan prawny nie ma uzasadnienia, w sytuacjach, kiedy wnioskodawca pełniąc przez 3 lata funkcję rodziny zastępczej niezawodowej nie wypełniał swej funkcji w sposób prawidłowy;

- wpisanie do ustawy konieczności sfinansowania przez budżet państwa wprowadzenia i prowadzenia rejestru pieczy zastępczej przez system teleinformatyczny w powiatowych centrach pomocy rodzinie (zatrudnienie pracownika do uzupełniania na bieżąco wymaganych informacji.

RYZYKO ZAPAŚCI SYSTEMU PIECZY ZASTĘPCZEJ W NAJBLIŻSZYCH MIESIĄCACH

Ważną częścią dyskusji były głosy o zbliżającym się poważnym kryzysie systemu pieczy zastępczej. Działania: a) wprowadzone ustawą „kamilkową” standardy ochrony małoletnich oraz b) złagodzenie przepisu 12 a ustawy o przemocy domowej, który znacznie rozszerza bezpieczeństwo dzieci, a także c) wprowadzenie obowiązkowego wypełniania „Kwestionariusza szacowania ryzyka” krzywdzenia dzieci – spowodują w najbliższych miesiącach zwiększenie liczby dzieci, którym trzeba zapewnić bezpieczne miejsce w pieczy zastępczej.

Dotąd przepisy pozwalały interweniować policjantowi, pracownikowi socjalnemu czy przedstawicielowi ochrony zdrowia jedynie, gdy zdrowie lub życie dziecka było BEZPOŚREDNIO zagrożone w związku z przemocą domową. W nowej ustawie słowo „bezpośrednio” zostało skreślone. Obecny zapis „zagrożenie życia i zdrowia” to bez porównania szerszy zakres przepisu. Zatem zwiększono – i dobrze – ochronę dzieci przed przemocą w tym zakresie, spowodowano, że ta reakcja może następować znacznie szybciej. Zagrożenie życia lub zdrowia występuje w większości form przemocy. Niestety, ustawodawca poczynił pierwszy krok, ale nie zapisał, gdzie te zagrożone dzieci, odebrane przemocowym rodzicom i opiekunom, można umieszczać.

Tu warto przypomnieć, że około 1400 dzieci w Polsce jest rocznie odbieranych w dotychczasowym trybie. Ponad 80% z nich trafia do instytucjonalnej pieczy zastępczej. Bo już nie ma gdzie ich przyjmować i to niezależnie o której części Polski mówimy. Obecnie wnawet w pieczy instytucjonalnej nie ma już miejsca. I dodatkowo trzeba tu podkreślić, że nie ma możliwości tworzenia nowych form pieczy zastępczej. Za chwilę będziemy mieli całe rzesze dzieci, których nie będzie gdzie umieszczać.

W takiej sytuacji odpowiedzialność spada na pracownika socjalnego, na dyrektora PCPR i na zarząd powiatu, który ma zgodnie z prawem obowiązek zapewnienia miejsca w pieczy zastępczej.

Spotkanie zakończyła ministra Dziemianowicz-Bąk konkluzją: - „POTRZEBNE SĄ PILNE ZMIANY, BO DZIECI NIE MOGĄ CZEKAĆ!”

I dodała: - ”Dziękuję za to, że jeszcze się Państwu chce z takim zaangażowaniem pracować, wspierać, otaczać opieką, a dodatkowo jeszcze poprawiać i zmieniać system”.

Z inicjatywy szefowej resortu powołano pięć zespołów roboczych, które wypracują rekomendacje rozwiązań:

rodzinnej pieczy zastępczej, w tym rodzicielstwa zawodowego
wsparcia systemowego pieczy zastępczej oraz usamodzielniania pełnoletnich wychowanków
instytucjonalnej pieczy zastępczej, w tym zmian funkcji placówek opiekuńczo-wychowawczych
wsparcia dzieci ze specjalnymi potrzebami umieszczonych w pieczy zastępczej
promocji rodzicielstwa zastępczego

Opracowanie: PCPR w Gostyniu